Nasz umysł codziennie wybiera z naszego świata doświadczeń istotne dla nas informacje. Podstawową wiedzę o nas, innych ludziach, rolach społecznych i konkretnych czynnościach gromadzi w schematach poznawczych. Schematy poznawcze to uporządkowane struktury wiedzy, które pomagają nam poruszać się w świecie. Dzięki nim wiemy, jak zachować się w różnych sytuacjach, jak rozumieć innych ludzi i ich role społeczne. Schematy te są pomocne w codziennym życiu. Mogą jednak ograniczać naszą zdolność do myślenia w sposób kreatywny i świeży. Interpretacja naszej rzeczywistości zależy od dostępności schematów w naszej pamięci.
Jak myślisz, czy każdy może być twórczy, myśleć niekonwencjonalnie, poza schematem? Czy zwykłe myślenie nie wystarcza?
Odpowiedź brzmi: tak. Każdy z nas ma potencjał, aby myśleć twórczo. Wymaga to świadomego wysiłku i gotowości do wyjścia poza utarte ścieżki myślowe.
Jest nam trudno ujrzeć znane przedmioty lub rozwiązania w nowy sposób. Odpowiada za to zjawisko zwane fiksacją funkcjonalną.
Daniel Kahneman, laureat Nagrody Nobla, wyróżnił dwa mechanizmy myślenia w naszym umyśle:
- myślenie szybkie (automatyczne i nieświadome)
- myślenie wolne (kontrolowane i wymagające wysiłku).
Oba te systemy są nam potrzebne do prawidłowego funkcjonowania. Myślenie szybkie, automatyczne, oparte m.in. na schematach może przyczynić się do błędów w naszym sposobie formułowania poglądów czy podejmowanych decyzji. Dzięki schematom wiemy np. jak zachować się w restauracji, ale też tworzymy stereotypy, które mogą być krzywdzące dla innych. Ich bezrefleksyjne używanie może prowadzić do błędów w ocenie sytuacji i niekorzystnych dla nas zdarzeń. Świetnie sprawdza się w codziennych czynnościach.
Zagadkę, którą przedstawił Daniel Kahneman w swojej książce „Pułapki myślenia”, dobrze ilustruje problem z naszym automatycznym myśleniem:
Kij bejsbolowy i piłka kosztują 1,10$. Kij jest o dolar droższy od piłki. Ile kosztuje piłka?
Czy odpowiedziałeś, że 10 centów? Jeśli tak, to należysz do 80% badanych studentów, którzy również podali tę błędną odpowiedź. Pierwsza odpowiedź, która przychodzi nam do głowy, często jest wynikiem schematycznego myślenia. Prawidłowa odpowiedź to 5 centów – sprawdź, sumując ceny kija i piłki.
A ty, ile udzieliłeś odpowiedzi: jedną, dwie, więcej? A może miałeś więcej pytań niż odpowiedzi?
Kolejna zagadka dotyczy dziewięciu kropek, które stały się symbolem myślenia „poza pudełkiem”. Jej autorem jest brytyjski matematyk Henry Dudeney. Należy te kropki połączyć czterema prostymi liniami narysowanymi bez odrywania ołówka.
Każdy kto zna tę zagadkę wie, że należy dosłownie wyjść „poza pudełko”, poza schemat myślowy, przekroczyć ich granice. Możemy nawet dojść do odkrycia większej liczby rozwiązań (można te kropki połączyć nie tylko za pomocą czterech linii). Nasz sposób myślenia może nam podsunąć nowe perspektywy i rozwiązania wyjścia z sytuacji.
Odnalezienie rozwiązania jest bardzo dla nas przyjemne. W psychologii mówi się o zjawisku „aha”, gdy do naszej świadomości dociera rozwiązanie problemu.
Aby otworzyć się na inne rozwiązania należy:
- Przyjąć możliwość błędu – Być gotowym na to, że nasze początkowe założenia mogą być błędne i otworzyć się na inne interpretacje.
- Zadawać pytania – Świadome pytania pozwalają przeformułować problem, odkrywając nowe drogi rozwiązania.
- Analizować różne punkty widzenia – Staraj się spojrzeć na problem z różnych perspektyw. Czasami to, co wydaje się oczywiste, może skrywać inne, bardziej złożone odpowiedzi.
- Świadomie korzystać z wolnego myślenia – Wymaga to więcej wysiłku, ale wolne myślenie pozwala na głębszą analizę i kreatywność.
Twórcze myślenie może:
- zwiększać naszą efektywność,
- pomagać w rozwiązywaniu skomplikowanych problemów i
- prowadzić do odkryć, które zmieniają naszą rzeczywistość na lepsze.
Dzięki rozwijaniu kreatywnego myślenia możemy również poprawić nasze życie zawodowe i osobiste, zyskać większą pewność siebie w podejmowaniu decyzji i lepiej radzić sobie z wyzwaniami, które stawia przed nami życie.
Autor: Renata Kostecka psycholog
Tel. 601 170 162
Brzeg, ul. Piastowska 14
Skype: Psycholog Kostecka